Азаматтарға арналған үкімет дағдарысы: Шымкенттегі жүйелі заңсыздықтарға кім жауап береді?

Қазақстанда цифрлық трансформация мен мемлекеттік қызметтердің автоматтандырылуы азаматтардың күнделікті өмірін жеңілдетуге бағытталған маңызды қадамдардың бірі болды. Бірақ бұл жүйелер тек сыртқы тиімділікпен емес, ішкі сенімділікпен де бағалануға тиіс. Соңғы айларда Шымкент қаласындағы «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясының жұмысы осы сенімнің қаншалықты әлсіз екенін көрсетті. Бірнеше резонансты жағдай, яғни әлеуметтік төлемдерді ұрлау, жүргізуші куәліктерін заңсыз тарату және шетелдік тұлғаның атына рәсімделген электронды  қолтаңба – бәрі бір ғана аймақтық филиалдың аясында орын алды. Бұл кездейсоқтық па, әлде жүйенің ішіндегі бақылау мен басқару тетіктерінің дағдарысы ма?

Бұл туралы мәселені Мәжіліс депутаты, «AMANAT» партиясы фракциясының мүшесі Болатбек Нәжметдинұлы Әлиев қозғап, Үкімет басшылығына депутаттық сауал жолдады.

– Кеше ғана Шымкентте жалған жұмысқа орналастыру арқылы жүкті әйелдердің атына әлеуметтік төлемдерді заңсыз алу схемасы әшкереленді. Тергеу мәліметінше, айыпталушы жалған еңбек келісімдері мен бөгде тұлғалардың ЭЦҚ-сын пайдалана отырып, төлемдерді алып келген. Олар кімдердің қолтаңбасы, кім көмектескен соларға ие болуға? Мемлекетке келтірілген зиян көлемі – 217 миллион теңге, – дейді депутат Болатбек Нәжметдинұлы.

Депутаттың сөзінше, мұндай оқиғалар жалғыз емес. Сол филиал аясында жүргізуші куәліктерін заңсыз тарату ісі де анықталған. 500-ден астам адам арнайы емтихан тапсырмай-ақ көлік жүргізу құжатын иемденген. «Қызметтің» бағасы 150 мыңнан 400 мың теңгеге дейінгі аралықта болғаны айтылып отыр. Ұйымдасқан топтың бұл әрекетінен шамамен 150 миллион теңгеден астам табыс түскен. Мұндай заңбұзушылықтар тек жол қозғалысы қауіпсіздігіне ғана емес, мемлекеттік жүйенің сенімділігіне тікелей қатер төндіреді. Қауіп бір ғана жүргізушіде емес, сол куәлікті рәсімдеуге мүмкіндік берген жүйеде жатыр.

Сонымен қатар депутат тағы бір маңызды жайтқа тоқталды.

– Ең сорақысы,  ресми тергеуде көрсеткендей, Шымкент филиалында шетелде жүрген тұлғаның атына электрондық цифрлық қолтаңба (ЭЦҚ) рәсімделген және бұл ЭЦҚ кейін Қазақстан аумағында белсенді пайдаланылған Тергеу барысында анықталғандай, бұл цифрлық қолтаңба компанияларды тіркеуге, салық есептерін тапсыруға, бухгалтерлік құжаттарды рәсімдеуге және тіпті сот процестеріне қатысуға пайдаланылған, – дейді ол. 

Яғни, шынайы иесінің қатысуынсыз, ел аумағынан тыс жерде жүрген адамның атынан заңдық күші бар әрекеттер жүзеге асқан. Бұл – тек бірреттік заңбұзушылық емес, жүйелік қауіпсіздік стандарттарының мүлдем сақталмағанының дәлелі.

Барлық бұл фактілердің бір ғана құрылым – Шымкент қаласындағы «Азаматтарға арналған үкімет» филиалына қатысты болуы кездейсоқ емес. Оған қоса, депутат бұл жерде мәселе тек жекелеген қызметкерлердің немқұрайлығы мен парақорлығында ғана емес, басқару деңгейіндегі әлсіздікте екенін баса айтты. Өйткені қазіргі уақытта бұл мекеменің қызметі бір адамның немесе бір бөлімнің жұмысынан әлдеқайда кең, күрделі әрі жоғары жауапкершілік жүктейтін құрылым екенін түсінетін уақыт жетті.

Осыған байланысты депутат өзінің нақты ұсыныстарын да айтты:

1. Филиал басшылығының кәсіби жарамдылығы мен жауапкершілігін толық тексеру;

2. ЭЦҚ рәсімдеу, жүргізуші куәліктерін беру және әлеуметтік төлемдермен жұмыс істеу процестеріне тәуелсіз аудит жүргізу;

3. Соңғы 3 жылдағы барлық ЭЦҚ, әсіресе шетел азаматтарына берілімі бойынша мониторинг жүргізу;

4. Әрбір анықталған бұзушылық бойынша жеке қызметкерлермен қатар, басшылық деңгейінде жауапкершілік белгілеу.

Қазіргі таңда «Азаматтарға арналған үкімет» – ең көп жүгінетін мемлекеттік қызметтердің бірі. Халықтың сенімі –   жүйенің ең басты капиталы. Ал сенімнің құлдырауы – мемлекеттік басқарудың жалпы беделіне қауіп. Сондықтан бақылау, қауіпсіздік және жауапкершілік ұғымдары қағазда ғана емес, нақты іске асуға тиіс. Егер бұл мәселе уақытылы шешілмесе, онда мұндай жағдайлар басқа аймақтарда да қайталануы әбден мүмкін.