Өңірлер өсімнің тірегі. Қазақстандық даму моделінде не өзгеріп жатыр?

Qazaq24.com, Egemen.KZ дереккөзінен алынған ақпаратқа сүйене отырып жаңалық таратты..

Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың Жамбыл облысына жасаған жұмыс сапары оның «Қуатты өңірлер – қуатты Қазақстан» қағидатына негізделген саясатының нақты көрінісі болды. Мемлекет басшысы «Тараз» шағын индустриялық аймағын, бірқатар өнеркәсіптік және әлеуметтік нысандарды аралап, химия, металлургия және агроөңдеу салаларындағы жобалармен танысты. Сондай-ақ өңір жұртшылығымен кездесуде аймақтық өзгерістерді жалпыұлттық реформалармен, цифрландырумен, жаңа салық саясаты және парламенттік реформамен өзара сабақтастыра қарастырды. Осы орайда Президент Жолдауында айтылған стратегиялық басымдықтар жөнінде Халық шаруашылығы университетінің аналитигі, адъюнкт-ассистент профессоры Сұлтанбек Қайыммен әңгімелестік.

– Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың өңірдегі индустриялық аймақтар мен негізгі кәсіпорындарға, соның ішінде «Тараз» шағын индустриялық аймағына арнайы баруын қалай бағалайсыз? Бұл Мемлекет басшысының Жолдауында айтылған өңірлік экономика мен нақты секторды дамытуға басымдық беру бағытына қаншалықты сәйкес келеді?

– Әдетте Мемлекет басшысының өңірлерге сапары әлеуметтік нысандарды аралаумен, жұртшылықпен кездесумен және өндірістік алаңдарға барумен қатар жүреді. Бұл тұрғыда қоғамға берілетін сигнал айқын: Президент үшін тек елорда мен ірі қалалардың емес, өңірлердің де әлеуметтік-экономикалық дамуы басымдыққа ие.

Кеңірек қарасақ, бұл жекелеген бір өңірге ғана назар аудару емес. Бұл – Тоқаевтың кешенді тәсілінің бір бөлігі: нақты секторға, өңірлік индустрияландыруға және елдің әлеуметтік дамуына жүйелі көңіл бөлу. Осы тұрғыдан алғанда, оның Жамбыл облысына сапары Жолдаудағы логикаға толық сай келеді – өңірлерді күшейту арқылы мемлекеттің іргесін нығайту.

– Жамбыл облысына 599,2 млрд теңге инвестиция тартылып, өсім 33 пайызды құрады. Президенттің экономиканы инвестициялық тұрғыда қайта жүктеу және іскерлік ахуалды жақсарту бағыты өңірлерде жүйелі нәтиже бере бастады деуге бола ма?

– Егер жағдайды жалпыұлттық деңгейде қарастыратын болсақ, экономиканы әртараптандыру мен инвестиция өсімі бір ғана өңірмен шектелмеуі тиіс. Мұнда әрбір облыстың Қазақстан экономикасының жалпы құрылымындағы орны маңызды.

Жамбыл облысының мысалында біз өңір экономикасын көпкластерлі форматқа қайта құру жүріп жатқанын көріп отырмыз. Инвестициялар есебінен ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу, техника өндірісі, химиялық тыңайтқыштар мен биөнімдер шығару сияқты әртүрлі сегменттерде тірек жобалар қалыптасуда.

Мұндай тәсілдің артықшылығы – бір сала уақытша қиындыққа тап болса, өзге якорлық жобалар өңірді экономикалық тұрақсыздықтан сақтайды. Бұл – Тоқаевтың өз сөздерінде үнемі атап өтетін ұстанымы: бірнеше салаға тәуелділіктен арылып, жергілікті өсім нүктелерін қалыптастыру. Жамбыл облысында аграрлық әлеует, минералдық база мен индустриялық аймақтар біртұтас экономикалық контур ретінде жұмыс істей бастады.

– Соңғы екі жылда өңірде 242 млрд теңгеге 56 жоба іске асырылды. Мұндай экономикалық әртараптандыру Президенттің жекелеген салаларға тәуелділікті азайту және өңірлерде орнықты өсім нүктелерін қалыптастыру жөніндегі ұстанымына қаншалықты сай келеді?

– Бұл жобалар есеп үшін ғана айтылатын әдемі сан емес, көпкластерлі модельге өтудің нақты көрсеткіші. Жамбыл облысында агрошикізатты өңдеу, химия өнеркәсібі, техника жасау, биотехнологиялық жобалар сияқты әртүрлі бағыттарда тірек кәсіпорындар желісі қалыптасып келеді.

Мұның мәні – өңір экономикасы сыртқы және салалық күйзелістерге төзімді бола түседі. Бір секторда қиындық туындаса, қалғандары өңірді алға сүйрейді. Бұл бұрынғы, облыс бір-екі зауытқа немесе тек ауыл шаруашылығына тәуелді болған модельден түбегейлі өзгеше.

Осы тұрғыда Жамбыл облысы Тоқаевтың ұстанымын нақты іске асырып отыр: әрбір өңірде бірнеше өсім нүктесі болуы тиіс, ал өмір тек бір ірі кәсіпорынға немесе орталықтан бөлінетін трансферттерге тәуелді болмауы керек.

– Президент «Қазфосфат», YONGGANG CENTRAL IRON and STEEL металлургиялық зауыты, «ЕвроХим-Қаратау» сияқты ірі индустриялық жобалармен танысты. Мұны Жолдауда бекітілген өнеркәсіптік саясатқа жасалған стратегиялық екпін деуге бола ма?

– Мемлекет басшысының мұндай кәсіпорындарға баруын кеңірек контексте қарау қажет. Президент шетелде инвесторлармен келіссөздер жүргізіп, жобалар мен шарттарды талқылайды. Ал өңірлік сапарлар – сол саясаттың нақты жердегі жалғасы.

Өнеркәсіпті дамыту – тек зауыт салумен шектелмейді. Бұл өнімді сыртқы нарықтарға шығаруды да қамтиды. Шетелдік инвестор тек капитал ғана емес, сонымен бірге дайын логистика, стандарттар мен технологиялар әкеледі. Бұл жергілікті компанияның нөлден бастап жаһандық нарыққа шығуына қарағанда әлдеқайда тиімді.

«Қазфосфат» пен «ЕвроХим-Қаратау» жергілікті фосфорит ресурстары негізінде химиялық кластер қалыптастырып отыр. Ал YONGGANG жобасы металлургия мен машина жасау саласының іргесін қалайды. Мұның бәрі Тоқаевтың өңірлер қосымша құн өндіретін, дотацияға тәуелді емес экономикаға айналуы тиіс деген стратегиялық бағытының жалғасы.

– Shengtai Biotech жүгеріні терең өңдеу зауыты мен қант зауыты сияқты жобалар қосылған құны жоғары өнім үлесін арттыру міндетімен тікелей байланысты. Бұл аграрлық саясат пен азық-түлік қауіпсіздігі үшін қаншалықты маңызды?

– Shengtai Biotech пен жаңа қант зауыты – жай ғана екі кәсіпорын емес, бұл ойлау логикасының өзгеруі. Қантқа келсек, Қазақстан қантты ұсынылған тұтыну нормасынан да көп пайдаланады, ал отандық өндіріс қажеттіліктің 20 пайызынан азын ғана қамтиды. Қалғаны – импорт. Жаңа қант зауыты импортты ішінара алмастырып, азық-түлік қауіпсіздігіне тікелей үлес қосады. Тиісті саясат жүргізілсе, Қазақстан көрші елдерге қант экспорттай алатын деңгейге де жете алады.

Ал жүгері бойынша Shengtai Biotech – жоғары технологиялы терең өңдеу жобасы. Мұнда шикізатты қарапайым өңдеу емес, крахмал, аминқышқылдары, жемдік қоспалар сияқты жоғары қосылған құны бар өнімдер шығарылады. Бұл агрошикізатқа тұрақты өнеркәсіптік сұраныс қалыптастырып, тұқым шаруашылығын, логистиканы дамытады, өнімділікті арттырады. Яғни ел тек шикізаттан емес, күрделі өнімнен табыс таба бастайды.

– Мұндай жобалар өңірдегі жұмыспен қамтуға, табыс деңгейіне және әлеуметтік тұрақтылыққа қалай әсер етеді? Президент айтатын «адамдарға арналған экономика» қағидаты жүзеге асып жатыр деуге бола ма?

– Әрине, ірі индустриялық жобалар тікелей өндірісте, жанама түрде құрылыс, логистика және қызмет көрсету салаларында жұмыс орындарын ашады. Өнеркәсіптегі жалақы әдетте өңірлік орташа деңгейден жоғары болады. Бір отбасының бір мүшесінің өзі зауытта жұмыс істесе, бұл үй шаруашылығының әл-ауқатына айтарлықтай әсер етеді. Сонымен қатар жұмыспен қамту құрылымы өзгереді: адамдар төмен өнімді ауыл шаруашылығынан өнімділігі жоғары өнеркәсіпке ауысады. Бұл еңбек өнімділігін арттырып, әлеуметтік жүктемені азайтады.

Алайда әлеуметтік тұрақтылық тек индустрияландырумен шектелмейді. Ол кадр даярлауға, тұрғын үйдің қолжетімділігіне, инфрақұрылым мен экологияға да байланысты. Осы факторлар қатар дамыса ғана нәтиже толық болады.

Дегенмен Тоқаев айтатын «адамдарға арналған экономика» қағидаты іске аса бастады: жұмыс орындары өңірлерде ашылғанда, адамдар өзгерісті өз өмірінде сезінеді.

– Ауыл шаруашылығы техникасын жергіліктендіру мен өңдеу өнеркәсібін дамыту импортқа тәуелділікті азайтады. Бұл Президенттің технологиялық егемендік бағытымен қаншалықты үйлеседі?

– Ауыл шаруашылығы техникасын индустриялық аймақтарда жергілікті өндіру фермерлер үшін шығынды азайтады: техника қолжетімді, қызмет көрсету мен логистика жеңілдейді. Бұл агросектордың технологиялық деңгейін көтереді.

Бұл жерде толық оқшаулану емес, жаһандық тізбектермен байланысын сақтай отырып, ішінара импортты алмастыру мен өңдеуді тереңдету туралы сөз болып отыр. Бұл– Тоқаев ұстанып отырған шынайы модель.

– Президенттің индустриялық аймақтарды дамыту және өңірлік жобаларды қолдау саясатын Қазақстанның теңгерімді дамуының жаңа моделі деуге бола ма?

– Мемлекет басшысының саясаты бұрынғы, елорда қарқынды дамып, өңірлер дотацияға тәуелді болып қалған модельден бас тартуды көрсетеді. Қазір жаһандық нарықтармен байланысқан индустриялық және агроөңдеу кластерлеріне негізделген жаңа өңірлік даму архитектурасы қалыптасуда.

Индустриялық аймақтар – дайын инфрақұрылымы бар, әкімшілік кедергілері аз нақты алаңдар. Бұл инвестицияларды мегаполистерден өңірлерге бағыттауға мүмкіндік береді.

Ең бастысы – адамға Алматыға немесе Астанаға көшу міндетті емес. Егер өңірде заманауи өндірістер, әлеуметтік инфрақұрылым және қолайлы орта болса, ол сол жерде-ақ өмір сапасын арттыра алады.

Әрине, бұл модельдің тиімділігі жұмыс орындарының сапасына және адами капиталдың дамуына тікелей байланысты. Осы шарттар орындалса, Тоқаев айтатын теңгерімді даму моделі толық іске асады.

Соңғы жаңалықтар

Ұлттық киноның ұстыны: 2025 жылғы жетістіктер мен жаңа мүмкіндіктер

Кино • Бүгін, 15:10

АҚШ-та қарлы боран салдарынан 8 мыңнан астам әуе рейсі кешіктірілді

Әлем • Бүгін, 15:00

2026 жылы міндетті мүлік сақтандыруы енгізіле ме?

Қоғам • Бүгін, 14:45