Теңге қалай басылады: банкнот фабрикасынан эксклюзивті репортаж

Отыз жылдың ішінде теңге әлемдегі ең әсем, қорғанысы мықты әрі көпшілікке танымал валюталардың біріне айналды. «Saka Style» атты жаңа серия халықаралық сыйлыққа да ие болды. Ал 10 000 теңгелік қағаз ақша High Security Printing нұсқасы бойынша әлемдегі ең үздік банкнота атанды.

Цифрлық технологиялар қарқынды дамып, электрондық төлемдер кеңінен қолданыла бастаса та, қолма-қол ақша ұстайтындар да аз емес. Сондықтан ақшаны қорғау мен жалған қағаз ақшамен күресу әлі де өзекті мәселе. Ұлттық банктың мәліметінше, бір миллион купюраға шаққанда жасанды ақша саны біреуден де аз.

Фото: Видеодан алынған скрин

– Әр банкнот номиналының өз қорғаныс элементтері бар. Номиналы жоғарылаған сайын қорғаныс деңгейлері де күрделене береді. Біз оларды үш деңгейге бөлеміз. Бірінші деңгей – қарапайым. Яғни адам банкнотты арнайы құралдарсыз, тек көзбен қарап, түпнұсқа екеніг анықтай алады. Мысалы, банкнотты жарыққа қаратқанда арнайы таңба көрінеді. Банкнотты әртүрлі бұрыштан қарағанда жіптің түсі өзгереді, ал суреттер әр бұрыштан әртүрлі көрінеді. Кейбір қорғаныс элементтері банкнотты басып шығару кезінде енгізіледі, яғни арнайы басып шығару әдістері арқылы жасалады, - дейді ҚР Ұлттық банкі банкнот фабрикасының бас директоры Жомарт Қажымұратов.

Екінші деңгейде де ультракүлгін сәулесі немесе инфрақызыл жарық секілді қарапайым құралдар қолданылады. Арнайы карталар арқылы жіптегі бейненің өзгерісін көруге болады. Мысалы, супермаркеттегі кассирлер банкноттағы UV элементтердің бар-жоғын тексеретін құралдарды пайдаланады.

– Үшінші деңгей – бұл эксперттік-криминалистикалық деңгей. Мысалы, бір қалта күлдің арасына банкнот болды ма, жоқ па, соны анықтай аламыз. Сондай-ақ бұл қорғаныс деңгейі ақшаны өңдеу кезінде қолданылады. Егер бірнеше банкнотты әмиян ішінде тексеру керек болса, оны бір сәтте жасауға болады. Ал күнделікті тоннаға немесе бір жарым тоннаға дейін ақша өңделетін болса, әр банкнотты арнайы ірі сұрыптағыштар тексереді. Олар қағаздың сапасын, жіптің түстерін және арнайы құрылғылар арқылы тексерілетін белгілерді анықтайды, - деп қосты Қажымұратов.

Жаңа «Saka Style» сериясындағы банкноттар қорғаныс стандарттарын жаңа деңгейге көтерді. Серия аты – «Saka Style», себебі дизайнде сақ дәуірінің көркем ою-өрнектері қолданылған. Банкноттардың бейнесінде өмір ағашы, самғаған бүркіт, шексіздіктің символы ретінде ДНҚ спиралі сияқты көріністер бар. Ал келесі бетінде жануарлар, қар барысы және табиғи мотивтер бейнеленген. Сондай-ақ Заилий Алатауының таулары және символдық қалқан-оюлар көрсетілген. Серияның дизайны жәй ғана жаңартылмаған. Онда ұлттық болмыс, табиғат, тарих және мәдени мұраны визуалды символдар арқылы терең бейнелейді. Жаңа теңгелерде жарқын дизайнмен қатар, қолмен сипағанда сезілетін бүдірлі элементтер де бар.

«Saka Style» сериясындағы банкноттардың өлшемі де өзгерді. Биіктігі бұрынғыдай қалғанымен, ұзындығы номиналына қарай ұлғая береді. Енді бұл банкноттарды қолдану бұрынғыдан да ыңғайлы болмақ. Сонымен қатар өндірісті тиімді жүргізуге мүмкіндік береді. Осы әдемі және сенімді банкноттарды шығару үшін ең заманауи жабдықтар қолданылады. Банкнот фабрикасының бас инженері Андрей Шевченко осы жылы жаңартылған жабдықтың мүмкіндіктері туралы айтып берді.

Фото: видеодан алынған скрин

— Бұл жабдық банкноттарды жеке-жеке сұрыптау үшін арналған. Машина банкнотты алады да, оны арнайы тексеру құрылғысынан өткізеді. Содан кейін банкноттағы бейнені және мәліметтерді салыстырып, сәйкестігін тексереді. Егер банкнот қандай да бір параметр бойынша талапқа сай келмесе, алынып тасталады. Сұрыптау машинасы сапасы мен арнайы тексерілетін белгілері бойынша талапқа сай келмейтін банкноттарды айналымға шығармайды. Машина түсінбей қалған банкноттар арнайы қалтаға түседі. Егер банкнота қандай да бір параметр сәйкес келмесе, ол әлгі қалтаға түсіп, кейін қайта өңделуі мүмкін. Ал параметрлерге мүлде сай келмейтін банкноттар дереу жойылады. Олар миллимерден де кішкентай майда бөлшектерге ұсақталады. Сапалы банкноттар бірден орау процесінен өтеді. Оларға белгі жапсырылып, қапталғаннан кейін дайын болады, - деді Андрей Шевченко.

Банкнот машинаға кірген сәттен бастап шыққан уақытқа дейін ешбір қызметкер оған қол тигізбейді. Теңге басатын машинаның ең жоғары жылдамдығы – секундына 44 банкнот. Бір ауысымда шамамен миллион банкнот шығара аламыз, деді банкнот фабрикасының бас инженері Андрей Шевченко.

Бір ауысымда шығарылған миллион банкноттың әрқайсысы бірнеше деңгейлі сапа тексеруінен өтеді. Банкноттарда 10-нан астам қорғаныс элементтері бар: арнайы таңбалар, микробаспа мер оптикалық белгілер. Сондықтан бұл банкноттардың жалған түрін жасау өте қиын.

Сот сараптамалары орталығының Институтында нақты теңге мен жалған банкноттардың айырмашылығын жақсы біледі. Сапалы жасалған жалған банкноттарды қарапайым адам шынайы ақша деп қабылдауы мүмкін. Оны жылдам тексерудің жолы банкнотты қолмен сипап, қағазының тығыздығын анықтау, оны жарыққа ұстап қарап шығу, арнайы таңбасын және қорғаныс жібінің бар-жоғын тексеру. Қалған барлық мәліметтерді Астанадағы Сот сараптамалары орталығының бас сарапшысы Анара Жалғабекова айтып берді.

– Шын теңге ерекше дыбыс шығарады. Бұл ерекше шиқыл қағаздың жоғары сапасының белгісі. Банкноттардың арғы беті жарқырайды және динамикалық эффектісі бар. Суреттердің орны өзгеріп көрінеді. Шынайы теңге тығыз болады әрі ультракүлгін сәулеге жалған банкноттан өзгеше әсер береді. «Saka Style» жаңа дизайндары ең соңғы қорғаныс элементтерімен жабдықталған. Екі түсті микроталшық, микробаспа жіп, банкнотты еңкейткенде діріл әсерін береді. Жаңа сериядағы 10 000 теңгелік банкнотта алтын түсті бедерлеу бар. Қазақстан елтаңбасы арнайы бояумен бейнеленген. Теңге жасалатын қағаздың сапасы өте жоғары екенін атап өткен жөн. Сондай-ақ нашар көретіндерге арналған элементтер де бар. Жалпы, бұл серия қорғаныс стандарттарын жаңа деңгейге көтеріп, визуалды және қолмен сезілетін элементтерді біріктірген, сондықтан жалған банкнот жасау өте қиын, - дейді ол.

Сарапшы Анара Жалғабекованың теңгемен жұмыс істеп жүргеніне 32 жыл толды. Ол аралықта 2 000 және 10 000 теңгелік банкноттардың жалған түрі жиі жасалатынын байқаған. Бір кездері 10 000 теңгелік банкноттардың жалған түрі көбейіп кеткен. Ал 2 000 теңгелік банкноттардың жағдайы ерекше: жалған ақша жасаушылар банкнотты екіге бөліп, екінші бөлігін қолдан жасаған. Мұны не үшін жасағанын Сот сараптамалары орталығының Институтының бас сарапшысы осылай түсіндірді.

Фото: видеодан алынған скрин

– Мүмкін, осылайша бір 2 000 теңгелік банкноттан 4 000 теңге жасап, мүмкіндігінше көп жалған ақша сатуға тырысқан болар. Жалпы, менің ойымша, теңгенің сапасын үнемі жақсарту қажет. Және біздің мемлекет дәл солай істеп жатыр. Дизайн мен қорғаныс элементтерін үнемі жаңартып отыру қажет, өйткені алаяқтар тынбайды, — деді ол.

Фото: видеодан алынған скрин

Ұлттық банктің мәліметі бойынша, миллион шынайы банкнотқа шаққанда тек 0,5 банкнот қана жалған болады. Қазіргі уақытта айналымда 6 номиналды банкнот бар. Жақында 500 теңгелік банкнот жаңа дизайнда шығарылмақ, ал 2026 жылы 20 000 теңгелік банкнот ең соңғы қорғаныс технологияларымен дайындалады. Бұл ең үлкен номинал болғандықтан, онда 20-дан астам қорғаныс деңгейі болады. Бизнес пен халық үшін қолма-қол ақша төлем жүйесінің маңызды бөлігі болып қала бермек. Ал жаңартылған дизайн мен қорғаныс банкноттарға деген сенімділікті арттырады.